تاریخ وکالت در ایران 1
فصل نخست - ایران باستان
بخش نخست: دادرسی و دادگستری و نگاهی به منابع حقوق و تاریخ حقوق در ایران باستان
پاره دوم - نگاهی به منابع حقوق و تاریخ حقوق در ایران باستان
نوشتهی محمد مهدی حسنی
چکیده:
نوشته حاضر به عنوان نخستین بخش از هشت فصل فیشهای موجود مربوط به بررسی تاریخ و پیشینه وکالت دادگستری در کشورمان ، تهیه و پیشکش می شود[1]. فصل نخست به وضع دادرسی و وکالت در ایران باستان می پردازد. که شامل دو بخش است. در بخش نخست (نوشته حاضر)، بعد از بیان مقدمه ای تاریخی در باره وکالت و نیز اشاره به عناوین و برشمردن فصول بعدی و تقسیم بندی مباحث، و نیز اهمیت پژوهش حاضر، مبحث اصلی را می آغازیم. فصل اول نوشته، اختصاص به ایران باستان دارد. در بخش نخست آن (موضوع مقاله حاضر) ابتدا نگاهی به دادگستری و نظام قضایی و تفنین ایران باستان و نیز منابع حقوق و تاریخ حقوق در این مقطع از تاریخ درخشان خود خواهیم داشت و منابع حقوقی قبل و بعد دوره ساسانیان و از جمله کتاب ماتیکان هزار دادستان (به عنوان مهمترین منبع وکالت دادگستری در ایران باستان)، واکاوی می شود. و با بررسی منابع به دست آمده و نیز اقوال تاریخنگاران و شرق شناسان، در بخش دوم و در سه پاره جداگانه (در شماره های بعدی فصل نامه) نهاد وکالت دادگستری را در این مقطع از تاریخ کشورمان، بررسی و منابع های موجود را بازنگری می نمائیم. موضوع پاره نخست : شامل : بحث وکیل یا سخنگو، معادلات وکیل در زبان های باستانی ایران، وضع وکالت در زمان هخامنشیان و ساسانیان، وکالت درویشان) و پاره دوم : بررسی مقررات دو فصل 20 و 30 از کتاب مادیان در باره دو گروه وکیل آن دوران: جاداگ گوانک(jādaggōw) و دستور(dastwar) و پاره سوم : دربردارنده ادامه بررسی مقررات آمده در فصل 20 از کتاب مادیان (دستور) و نیز سایر فصول و مقررات متفرقه کتاب مزبور در باره مقوله وکالت و بالاخره نتیجه گیری خواهد بود.
کلیدواژه:
تاریخ حقوق و دادگستری در ایران باستان، تاریخ وکالت در ایران باستان، منابع حقوق ایران باستان، متون باستانی وکالت، ماتیکان هزار دادستان
پاورقی ها:
[1] پیش تر خلاصه ای از هشت فصل موردنظر، زیر عنوان: " تاریخ استقلال کانون های وکلا در ایران " در شماره 3 و 4 زمستان 1390 / بهار 1391 فصلنامه وکیل مدافع منتشر شده است.
ما نوشته حاضر را، که آغاز و فیش برداری مطالب آن سالها پیش انجام شده به همکارانی پیشکش می کند که در راه اجرای وظایف اخلاقی و شغلی خود و دفاع از حقوق مردم، اینک جایشان با موکلین عوض شده و خود در معرض تهمت، حبس، هجرت، و محرومیت از حق انتخاب شدن و ... هستند.
لطفاً برای خواندن بقیه مقاله به ادامه مطلب بروید.
منبع: ( برگرفته از فصلنامه وکیل مدافع - ارگان کانون وکلای دادگستری خراسان، سال سیزدهم، شماره 23/ پائیز 1402- صص: 43-95)
تاریخ وکالت در ایران 1
فصل نخست - ایران باستان
بخش نخست: دادرسی و دادگستری و نگاهی به منابع حقوق و تاریخ حقوق در ایران باستان
پاره نخست - دادرسی و دادگستری در ایران باستان
نوشتهی محمد مهدی حسنی
چکیده:
نوشته حاضر به عنوان نخستین بخش از هشت فصل فیشهای موجود مربوط به بررسی تاریخ و پیشینه وکالت دادگستری در کشورمان ، تهیه و پیشکش می شود[1]. فصل نخست به وضع دادرسی و وکالت در ایران باستان می پردازد. که شامل دو بخش است. در بخش نخست (نوشته حاضر)، بعد از بیان مقدمه ای تاریخی در باره وکالت و نیز اشاره به عناوین و برشمردن فصول بعدی و تقسیم بندی مباحث، و نیز اهمیت پژوهش حاضر، مبحث اصلی را می آغازیم. فصل اول نوشته، اختصاص به ایران باستان دارد. در بخش نخست آن (موضوع مقاله حاضر) ابتدا نگاهی به دادگستری و نظام قضایی و تفنین ایران باستان و نیز منابع حقوق و تاریخ حقوق در این مقطع از تاریخ درخشان خود خواهیم داشت و منابع حقوقی قبل و بعد دوره ساسانیان و از جمله کتاب ماتیکان هزار دادستان (به عنوان مهمترین منبع وکالت دادگستری در ایران باستان)، واکاوی می شود. و با بررسی منابع به دست آمده و نیز اقوال تاریخنگاران و شرق شناسان، در بخش دوم و در سه پاره جداگانه (در شماره های بعدی فصل نامه) نهاد وکالت دادگستری را در این مقطع از تاریخ کشورمان، بررسی و منابع های موجود را بازنگری می نمائیم. موضوع پاره نخست : شامل : بحث وکیل یا سخنگو، معادلات وکیل در زبان های باستانی ایران، وضع وکالت در زمان هخامنشیان و ساسانیان، وکالت درویشان) و پاره دوم : بررسی مقررات دو فصل 20 و 30 از کتاب مادیان در باره دو گروه وکیل آن دوران: جاداگ گوانک(jādaggōw) و دستور(dastwar) و پاره سوم : دربردارنده ادامه بررسی مقررات آمده در فصل 20 از کتاب مادیان (دستور) و نیز سایر فصول و مقررات متفرقه کتاب مزبور در باره مقوله وکالت و بالاخره نتیجه گیری خواهد بود.
کلیدواژه:
تاریخ حقوق و دادگستری در ایران باستان، تاریخ وکالت در ایران باستان، منابع حقوق ایران باستان، متون باستانی وکالت، ماتیکان هزار دادستان
[1] پیش تر خلاصه ای از هشت فصل موردنظر، زیر عنوان: " تاریخ استقلال کانون های وکلا در ایران " در شماره 3 و 4 زمستان 1390 / بهار 1391 فصلنامه وکیل مدافع منتشر شده است.
ما نوشته حاضر را، که آغاز و فیش برداری مطالب آن سالها پیش انجام شده به همکارانی پیشکش می کند که در راه اجرای وظایف اخلاقی و شغلی خود و دفاع از حقوق مردم، اینک جایشان با موکلین عوض شده و خود در معرض تهمت، حبس، هجرت، و محرومیت از حق انتخاب شدن و ... هستند.
لطفاً برای خواندن بقیه مقاله به ادامه مطلب بروید.
منبع: ( برگرفته از فصلنامه وکیل مدافع - ارگان کانون وکلای دادگستری خراسان، سال سیزدهم، شماره 23/ پائیز 1402- صص: 43-95)
بیدادگاهی بر تارک تاریخ خراسان (روایت بردار کردن حسنک وزیر: متن و تحلیل ادبی و حقوقی آن)
بخش نخست - تحلیل ادبی و حقوقی روایت
نوشتهی محمدمهدی حسنی
و این قصه هر چند دراز است درو فایدههاست و دیگر دو حال را بیاوردم که تا مقرّر گردد که حسنک را در جهان یاران بودند بزرگتر از وی، اگر به وی چیزی رسید که بدیشان رسیده بود پس به شگفت داشته نیاید |
چکیده:
مطابق روال بخش متون فصلنامه در این شماره و نیز شماره آتی، متن زیبا و ادبی "روایت بردار شدن حسنک وزیر" از تاریخ ارزشمند بیهقی آورده می شود. در بخش اول، نخست آگاهی های در باره نویسنده و همچنین ارزش تاریخی و ادبی کتاب کتاب خواهیم داد؛ در این راستا، ابتدا روایت مذکور را از منظر ادبی و سپس تاریخی بررسی می شود و خیلی کوتاه از زندگی و شخصیت قهرمان روایت (حسنک) خواهیم گفت و آنگاه روایت مزبور از منظر حقوقی و قضایی و نیز جرم شناسی واکاوی میشود و در بخش دوم (شماره پسین فصلنامه) متن روایت را خواهیم آورد و برای فهم بهتر متن، در پاورقی واژه ها و ترکیبات و تعبیرات مشکل، معنا و برخی شرح داده میشود.
کلیدواژهها:
تاریخ بیهقی، غزنویان، حسنک وزیر، تحلیل ادبی و حقوقی روایت، متن "ذکر بردار کردن امیر حسنک وزیر"
لطفاً برای خواندن بقیه مقاله به ادامه مطلب بروید
منبع: ( برگرفته از فصلنامه وکیل مدافع - ارگان کانون وکلای دادگستری خراسان، سال سیزدهم، شماره 23/ پائیز 1402- صص: 199-235)
دزدی و ربودن در آینه امثال فارسی و فرهنگ عامه (بخش نخست)
نوشته : محمد مهدی حسنی
منبع: ( برگرفته از فصلنامه وکیل مدافع - ارگان کانون وکلای دادگستری خراسان، سال سیزدهم، شماره 23/ پائیز 1402- صص: 236-279)
چکیده:
در این شماره از بحث فرهنگ توده در فصلنامه، و در بخش نخست، پس از بیان مقدمهای کوتاه، به مترادفات و گویش های مختلف از دزدی، حرامی، راهزن، راهگیر، شبرو، طرار، قطاع الطریق و جیببُر (واژهها و ترکیبات عامیانه مرتبط با ربودن) می پردازیم و سپس تحلیل معنا وذکر مفاهیم برخی از این امثال از حیث بررسی ریشه و نیز بار معنایی آنها از دیدگاه های اخلاقی و اجتماعی و قضایی و حقوقی و سیاسی موضوع بحث خواهد بود و نیز اشاره ای به برخی داستان مثلها و بیان چند متل و نیز باورها و یک بازی عامیانه در پیوند با دزدی و ربودن خواهیم داشت و در پایان به ترتیب حروف الفبا، أمثال و زبانزدهای فارسی و غیره را که دارای مفهوم ربودن یا حاوی واژه های مربوط به دزدی است و نیز أمثال هممضمون آنها را می آوریم و سعی شده تا ضربالمثلهای هممعنا تجمیع شود.باتوجه به تناوری مطالب، در بخش نخست، اصل نوشته و نیز ضربالمثل هایی که با حرف آ و الف و ب آغاز میشود، میآید و در بخش دوم و سوم پژوهش که در دو شماره آتی فصلنامه چاپ خواهد شد، بقیه أمثال و نیز منابع و مصادر پژوهش تقدیم خواهد شد.
واژگان کلید:
فولکلور، فرهنگ عامه، أمثال، ضربالمثل، باورهای عامیانه، بازی محلی، سرقت ، دزدی، ربودن، انتقاد اجتماعی
لطفاً برای خواندن بقیه مقاله به ادامه مطلب بروید
زهد ریا و می سارا
(جلوه ای از طنز ادبی ایران)
نوشته و گزینش : محمد مهدی حسنی
منبع: ( برگرفته از فصلنامه وکیل مدافع - ارگان کانون وکلای دادگستری خراسان، سال 12، شماره 22/ اسفند 1401- صص: 71-81)
ز چیست قهقهه شیشه های می، دانی؟
به ریش محتسب شهر، می کند خنده (کمال خجندی[1])
شادروان ادوارد براون با نقل بیت بالا، گوید :" دارای معنایی بکر و لطیفه ای بدیع است"[2]. بی تردید یکی از جلوه های طنز در ادب فارسی، دوپهلو گویی و تظاهر به ارتکاب اعمال حرام و اعلام پیروی از منهیات و محرمات دینی است که البته این روحیه ناکجا آبادی و پر از تناقض، با تجاهر و تظاهر به فسق افراد غیر هنری[3] و عادی تفاوت دارد :
زاهــــــــــد به کتابــــی و کتاب من و تو سنگ است و صراحی انتساب من و تو
تو مـــــرده ی کوثری و مــــــن زنده می مشکل که به یک جو رود آب من و تو (یغمای جندقی[4])
در واقع گویندگان شیرین بیان و طنّازان ادب دری، که برخی خود عالم و فقیه بوده و درد دین و دین داری داشته، با بیان چنین شوخی ها و لطایف، به وضع ظالمانه موجود و انبازی عالمان بی عمل و ریاکار و غیر متعظ با حکام ظالم و حرام خواه زمان خود هجوم می بردند. شاید یکی از بارزترین مصادیق بحث ما، موضوع پرداختن به عمل ممنوعه و به ظاهر مطبوع "شراب خواری" و "میگساری" است که در شریعت و نزد ارباب عقول، حرام و منهی است.
لطفاً برای خواندن بقیه مقاله به ادامه مطلب بروید
چرا می خواهند "زلیخا" را "زلیخاها" کنند ؟
(بحثی اجتماعی، روان شناختی، تاریخی و حقوقی در باره مقوله چند همسری)
نوشته : محمد مهدی حسنی
منبع: ( برگرفته از فصلنامه وکیل مدافع - ارگان کانون وکلای دادگستری خراسان، سال 12، شماره 22/ اسفند 1401- صص: 219-260)
"در رختخواب نتوانستیم بخوابیم، زیرا آن را به شتاب از ما میخواستند، سر سفره غذا نتوانستیم بخوریم، چون آن را بیدرنگ از ما میخواستند، و نگاه همه در مجالس و محافل به سوی آن بود. (کمدی اشتباهات- شکسپیر)[1]
چکیده:
در نوشته حاضر پس از تعریف چند همسری و اشاره ای کوتاه به تاریخچه و توزیع جغرافیایی این پدیده در جهان و ایران، مواضع طرفداران ترویج چند همسری در چند سال اخیر در ایران، بررسی می شود. موضوع چندزنی اجمالاً از منظر فقهی تبیین و اختلاف نظریات فقیهان در این باره بیان می گردد. همچنین گذشته چند همسری در دو سده اخیر ایران و برخی نظرات سنتی و مدرن صاحب نظران واکاوی می شود. تاریخچه قانونگذاری و مقررات موضعه حاکم بر این پدیده، در کشور ما، بخشی دیگر از این نوشته است. و سپس به بررسی علل اجتماعی و روانی چند همسری: اشکال چندزنی در کشور ما، دلایل وجود چند همسری در جامعه ایرانی و اثرات روانی و اجتماعی و اقتصادی این پدیده بر خانواده و جامعه می پردازیم و در پایان وظیفه و نقش قوای عمومی و دولتی در موضوع تعدد زوجات و برخی ایرادات و خلاء های قانونی در این باره را بررسی نموده و نیز به نقش مهم دادرسان و محاکم خانواده در این مقوله خواهیم پرداخت.
کلیدواژه ها:
خانواده، تعدد زوجات، چندهمسری، ازدواج مجدد، چندزنی، تجدید فراش، تاریخچه چندهمسری در ایران و جهان، قوانین حاکم بر چندزنی در حقوق عرفی و فقه اسلامی، خلاء های قانونی، اشکال و علل اجتماعی و روانی چند همسری، اثرات روانی و اجتماعی و اقتصادی چندزنی
لطفاً برای خواندن بقیه مقاله به ادامه مطلب بروید
طلب و دین و پایندانی (ضمانت) در آینه زبانزدها و امثال
نوشته : محمد مهدی حسنی
منبع: ( برگرفته از فصلنامه وکیل مدافع - ارگان کانون وکلای دادگستری خراسان، سال 12، شماره 22/ اسفند 1401- صص: 103-138)
قرض خدا و قرض خلایق به گردنم
آیا ادای قرض کنم یا ادای فرض. (عبید)
از لحاظ اجتماعی و اقتصادی، در این زمان پر از گرانی و تورم، بیگمان چرخ اعاشه مردم طوری می چرخد که سر سال چیزی برای خمس دادن نمی ماند، تا مجبور به دست گردانی شوند. و سیر کردن شکم خود و عائله، حکم زین کردن گربه را دارد. بنابراین در این گیرودارِ برای بسیاری از عائله مندان، استقراض، فتحی بزرگ و در یک کلام، پر جبرئیل است به ویژه برای امثال راقم بازنشسته، که چندرقاز و صنار سه شاهی حقوق صندوق حمایت از وکلا، حکم مواجب خشکه دوره خاقان بازی برای عساکر را دارد و اینک با نداشتن هیچ پس انداز و پاپاسی و پر بودن چوب خط، گاهی استقراض، می تواند از خنس و فنس شدن امور جاریه اش جلوگیری کند.
از لحاظ حقوقی بحث قرض و طلب و ضمانت، و متفرعات آن مانند دعاوی تجاری چک و سفته به حکایت پرونده های فراوان دادگستری در میان مباحث حقوق اموال و حقوق تعهدات ، اهمیت و جایگاه ویژه خود را دارد . لیکن باید دید که در فرهنگ توده بهویژه ضربالمثلها پژواک این اعمال مهم حقوقی و اجتماعی چیست؟ در نوشتهی پیش رو بخشی قابل توجه از زبانزدها و ضربالمثلهای فارسی دراینباره، جستجو و جمعآوری و بررسی شده است.
لطفاً برای خواندن بقیه مقاله به ادامه مطلب بروید
طنز: (دمی با عبید زاکانی)
نوشته و گزینش: محمدمهدی حسنی
منبع: ( برگرفته از فصلنامه وکیل مدافع - ارگان کانون وکلای دادگستری خراسان، سال یازدهم، شماره 21/ زمستان 1400- صص: 131-137)
الف - درباره عبید و نوشتههای او[1]
اگر حماسه ایران فردوسی را دارد، و شعر بزمی آن نظامی را، و شعر نصیحت و پند و غزل عاشقانه سعدی را، و غزل عاشقانۀ عارفانۀ رندانه حافظ را و شعر عرفانی مولوی بلخی را، بیهیچ تردید یکهتاز پهنه طنز و شوخطبعی و فکاهت ایران نیز خواجه نظامالدین عبید زاکانی است و نباید که در این ادعا کسی را ردی و یا انکاری باشد. از میان آثار این استاد طنّاز و دانشمند و سخنور شوخطبع قرن هشتم هجری، آنچه بیمانند و ممتاز است، رساله اخلاق الاشرف اوست، زیرا در طنز و نکتهسنجی و انتقاد اجتماعی بیمانند است؛ اما آنچه بهویژه از حیث فکاهت گیراترین است، بیتردید رساله دلگشا است. که در دو بخش تازی و پارسی فراهم آمده است. مقایسه یک فکاهی مشترک که هم عبید و هم مولانا فخرالدین علی صفی[2] آورده اند، نشان میدهد که عبید در این میدان، "خداوند سبک" خاص بوده است، زیرا هرچند مولانا علی صفی نیز شوخطبع و فکاهه پرداز بوده؛ ولی میان آن دو تفاوت از زمین و آسمان است. علی صفی، فکاهی نوشته، اما در انتخاب الفاظ و اختصار بیان، و تکرار نکردن یک موضوع، تنها عبید یکهّ تاز است .
لطفاً برای خواندن بقیه مقاله به ادامه مطلب بروید
لایحه تجدیدنظرخواهی در باره نقض حریم خصوصی
نوشته محمد مهدی حسنی
منبع: ( برگرفته از فصلنامه وکیل مدافع - ارگان کانون وکلای دادگستری خراسان، سال یازدهم، شماره 21/ زمستان 1400- صص: 187-200)
جهاندیدگان را به نادیدگان
نکردند یکــسر پسندیگان (فردوسی)
حریم خصوصی افراد و چگونگی دخالت حکومت در این باره، هرچند موضوعی اجتماعی – اخلاقی یه نظر می رسد که باید در وهله نخست، روحانیون و متولیان فرهنگ و اخلاق جامعه نسیت به آن حساسیت نشان دهند، لیکن به دلیل پیوند مستقیم ، این مقوله با حقوق مدنی و آزادی های اساسی آحاد جامعه، همواره مورد گفت و گوی طرفداران حقوق اساسی و حقوق بشر نیز است و اهمیت موضوع زمانی پر رنگ تر می شود که دیده می شود گاهی آن دستآویزی برای گروکشی و تسویه حساب های سیاسی می شود.
بلاشک انسان معصوم نیست و "حريص علي ما منع» است. او برغم دیدن آموزش های دینی و اخلاقی و نیز شنیدن صدای خیرخواهی پیشوایان دینی و ناصحان اجتماعی، مستعد لغزش و در افتادن در گناه است. گاهی زیاده خواهی و افزون طلبی افراد جامعه، باعث می شود تا گروهی معدود، با تشکیل باند و خانه های فساد، دلالگی و قوادی، بی محابا عرض، آبرو و سرمایه های معنوی و اخلاقی جامعه را دست مایه مال اندوزی و کسب درآمد خود کنند. اینان بی محابا دین و اخلاق و عفت و نظم عمومی را در جامعه مورد تاخت و تاز قرار می دهند و گاهی به لحاظ آثار سوء اجتماعی و اخلاقی و در سطحی پائین تر از گروه قبلی، برخی دیگر، جسارت و گستاخی را تا آنجا می رسانند که با انجام گناه در علن (مرئی و منظر مردم ) منکرات را ترویج و تجاهر به فسق می کنند، شرب خمر در ملاء عام ، عربده کشی و تظاهرات مستانه و یا مزاحمت برای نوامیس مردم از این دست است، بی گمان عمل آنها نظم جامعه و عفت عمومی را خدشه دار می کند و برخورد قهری و قضائی با این قبیل افراد لازم و ضروری است، هرچند همان ها نیز بایستی از حقوق مدنی و اساسی خود از قبیل حق دفاع و سکوت، دارابودن وکیل و ... برخوردار باشند، لیکن به هرحال، این دوگروه از بحث این یاداشت خروج موضوعی دارند.
لطفاً برای خواندن بقیه مقاله به ادامه مطلب بروید
جامعه: تعارض موضوع دفاع وکیل از موکل گناهکار، در دو مقوله اخلاقیات و اجتماعیات
نوشته ی محمدمهدی حسنی
منبع: ( برگرفته از فصلنامه وکیل مدافع - ارگان کانون وکلای دادگستری خراسان، سال یازدهم، شماره 21/ زمستان 1400- صص: 227-234)
دیباچه:
نوشته حاضر شامل دو بخش است:
نخست – بخشهایی از یاداشتی از نگارنده است که زیر عنوان وقتی حق دفاع رنگ می بازد (کنکاش سخنان اخیرامام جمعه موقت تهران) در تاریخ یکشنبه ۱۳ تیر ۱۳۸۹ در تارنمای اینجانب منتشر شد. و در بیان انگیزه نوشتن و انتشار یاداشت، در پاراگراف نخست آن آمده است:
پنداری وکلای دادگستری که بار دفاع از حقوق اساسی و مدنی مردم را بر عهده دارند همواره باید مورد هجوم باشند و نقش اساسی آنها در قوام عدالت و به سامان آمدن دستگاه دادگستری انکار گردد. به نقل از رسانه ها، خطیب موقت جمعه تهران به مناسبت هفته قوه قضائيه به موضوع عدالت و قضاوت و دادگستری پرداخت و از جمله در باره ی وکلای دادگستری بیان داشت: ".... وكلا هم توجه داشته باشند كه دفاع از باطل حرام است و لذا آنجا كه پرونده را مطالعه و بررسي ميكنند و متوجه ميشوند مراجعه كننده به آنها ذيحق نيست نبايد دفاع كنند. ... دفاعي كه يك وكيل ميكند و پول كذا ميگيرد حتي اگر به حق باشد به قيمت حكم يك قاضي نيست و نميتواند به رتبه آن قاضي برسد كه حكم الهي صادر ميكند "
دوم – بخشهایی از مقاله آقای دکتر محمد حسین دانش کیا استادیار گروه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی دانشگاه معارف اسلامی است که زیرعنوان : "وظيفه اخلاقی وکيل در برابر اعتراف موکل مجرم" در مجله پژوهش نامه اخلاق بهار، شماره 7 و 8 ، تابستان 1389 ، صص 119 – 138 منتشر شده است و در واقع نظر راقم را نقد اخلاقی نموده است.
لطفاً برای خواندن بقیه مقاله به ادامه مطلب بروید